Aseptyka to
postępowanie mające na celu dążenie do jałowości pomieszczeń,
narzędzi, materiałów opatrunkowych i innych przedmiotów w celu
niedopuszczenia drobnoustrojów do określonego środowiska.
Źródłami zakażeń
septycznych mogą być zanieczyszczone, niejałowe narzędzia, sprzęt
medyczny, aparatura, różnego rodzaju materiały medyczne, bielizna,
powietrze, woda.
Antyseptyka
(z greki anti przeciw sepsis gniciu, dosłownie:
zapobieganie gniciu) to postępowanie odkażające, mające na
celu niszczenie drobnoustrojów na skórze, błonach śluzowych, w
zakażonych ranach. Celem działań antyseptycznych jest zredukowanie
liczby mikroorganizmów chorobotwórczych do bezpiecznego poziomu.
Niezwykle ważnym
elementem dla właściwego postępowania antyseptycznego jest mycie i
antyseptyka rąk stosowana przez personel.
Antyseptyka skóry
rąk
Skóra rąk w
normalnych warunkach jest zanieczyszczona drobnoustrojami, które
znajdują się na jej powierzchni (flora przejściowa) oraz w
głębszych warstwach (flora stała).
Flora przejściowa
to drobnoustroje występujące na powierzchni skóry rąk okresowo,
zazwyczaj nierozmnażające się na dłoniach. Pojawiają się na
skutek kontaktu ze środowiskiem, jak również są wydzielane z
głębi skóry; są stosunkowo łatwe do usunięcia za pomocą
środków myjących.
Flora stała
(osiadła) wysoko chorobotwórcza grupa drobnoustrojów bytujących w
szczelinach, mieszkach włosowych i zachyłkach gruczołów potowych
i łojotokowych. Ze względu na ograniczony dostęp, flora osiadła
jest trudna do usunięcia sposobami mechanicznymi (nie można jej
usunąć poprzez mycie i szorowanie); trzeba używać antyseptyków).
Stopień redukcji
drobnoustrojów na skórze rąk związany jest z rodzajem mycia i
dezynfekcji.
Stosuje się:
- socjalne mycie rąk,
- higieniczne mycie rąk,
- higieniczną dezynfekcję rąk oraz
- chirurgiczne mycie i dezynfekcja rąk przed zabiegami inwazyjnymi.
Socjalne mycie
rąk (zwykłe, codzienne, rutynowe) - mycie rąk stosowane przez
większość populacji ludzkiej. Czynność ta polega na zmoczeniu
dłoni i nadgarstków, nałożeniu odpowiedniej ilości mydła,
energicznym pocieraniu rąk, w celu wytworzenia piany (10-15 sek.),
dokładnym spłukaniu wody pod bieżącą wodą, tak by spływała z
palców (10-15 sek.), wysuszeniu rąk za pomocą ręcznika, najlepiej
jednorazowego.
Szybkie i łatwe w
wykonaniu socjalne mycie rąk jest niedokładne i nieskuteczne oraz
pomija wiele obszarów dłoni.
Socjalne mycie rąk
wykonuje się m. in. przed rozpoczęciem dnia pracy i po dłuższych
przerwach w pracy, po podaniu ręki dużej liczbie osób, po
wykonanych pracach porządkowych i czystościowych w pomieszczeniach
niezabiegowych, po wyjściu z toalety, po kontakcie z krwią, płynami
ustrojowymi, wydzielinami, wydalinami.
Higieniczne mycie
rąk - umożliwia zmycie z powierzchni skóry rąk zanieczyszczeń
organicznych i brudu oraz częściowej eliminacji ze skóry flory
przejściowej i stałej dzięki zastosowaniu techniki Ayliffe’a.
Jest to kilkuetapowa sekwencja ruchów powtórzonych pięć razy,
“tam i z powrotem”.
O skuteczności tej
techniki decyduje usunięcie z rąk biżuterii, krótko przycięte,
pozbawione lakieru i tipsów paznokcie, osłonięcie wodoodpornym
opatrunkiem uszkodzeń skóry, rozprowadzanie na zmoczonej skórze
odpowiedniej ilość środka myjącego (4−5ml płynnego mydła o pH
5,5 w jednorazowych opakowaniach); mycie rąk i płukanie, osuszenie
rąk ręcznikami jednorazowymi lub suszarkami elektrycznymi. Jeżeli
wypływ wody z kranu nie jest wyłączany automatycznie, lub
obsługiwany za pomocą łokcia, aby uniknąć wtórnego skażenia
umytej dłoni kran należy zakręcać przez papierowy ręcznik
Higieniczna
dezynfekcja rąk - wykonywana jest gdy zachodzi konieczność
łączenia higienicznego mycia z dezynfekcją. Najpierw wykonywane
jest higieniczne mycie rąk, a następnie, na suche ręce, stosuje
się alkoholowy środek dezynfekcyjny. Rozprowadza się techniką
Ayliffe’a około 3-5 ml preparatu i pozostawia ręce do
wyschnięcia.
Używane w tym celu
preparaty usuwają i zabijają większość drobnoustrojów
przejściowych, znacznie redukują ilość flory stałej skóry;
zapewniają co najmniej 1000-krotną redukcję drobnoustrojów po
minucie ekspozycji.
Stosowanie
dezynfekcji rąk jest konieczne m. in. po kontakcie z materiałem
zakaźnym (krwią, płynami ustrojowymi, wydzielinami, wydalinami),
przed nałożeniem rękawiczek i po ich zdjęciu, przed pakowaniem
wyrobów medycznych do sterylizacji; przed pracą ze sprzętem
sterylnym; po każdym zdjęciu maski z ust i nosa, podczas ognisk
epidemicznych.
Niealkoholowe środki
antyseptyczne do właściwego działania wymagają rozprowadzenia na
zmoczonych dłoniach.
Dezynfekcja
chirurgiczna rąk ma na celu jak najdalej idącą redukcję flory
przejściowej i osiadłej; służy do przygotowania do zabiegów
chirurgicznych i czynności leczniczych przebiegających w warunkach
jałowych. Mycie chirurgiczne trwa około 10 minut i wymaga
mechanicznego oczyszczania (szczoteczka, pilniczek) dłoni, paznokci
i przedramion.
Błędy w
antyseptyce skóry rąk ograniczające działanie środków
dezynfekujących wynikają ze zbyt krótkiego czas użycia
antyseptyku, zastosowania zbyt małej ilości antyseptyku, uchybienia
standardowej procedurze mycia i dezynfekcji (pomijanie niektórych
obszarów dłoni) oraz ze stosowania alkoholowych antyseptyków na
brudną tudzież mokrą skórę.
Nie udowodniono, że
procedura mycia i dezynfekcji rąk jest bardziej skuteczna niż sama
procedura dezynfekcji. Na korzyść stosowania tylko dezynfekcji
przemawia wyższa skuteczność w redukowaniu drobnoustrojów,
oszczędność czasu oraz mniej oddziaływań niepożądanych
(uczuleń i podrażnień na rękach).
Związki chemiczne
wykorzystywane do produkcji środków antyseptycznych, aby zapewniały
odpowiedni poziom bezpieczeństwa użycia, muszą się
charakteryzować:
- szerokim zakresem działania,
- małą toksycznością oraz
- łatwością przyrządzania roztworów o żądanym stężeniu.
Dezynfekcja - są
to zabiegi polegające na obniżeniu w środowisku zewnętrznym, a
także na powierzchni ciała liczby drobnoustrojów chorobotwórczych
w stopniu takim, że nie stworzą niebezpieczeństwa zakażenia.
Odkażenie uzyskuje się przy użyciu środków chemicznych
prowadzących do zabicia drobnoustrojów, zahamowania ich rozwoju, a
szczególnie ich przetrwalników, osłabienia ich zjadliwości oraz
usunięcia mechanicznego z powierzchni.
Dezynfekcję
przeprowadza się za pomocą różnych metod, jednak zastosowanie ich
na żywych tkankach bardzo ograniczone, stąd też odkażanie skóry
wykonuje się tylko poprzez wykorzystanie chemicznych substancji
inaktywujących drobnoustroje (dezynfekcja chemiczna).
Ze względu na
zakres działania preparatów dezynfekujących wyróżnia się
dezynfekcję niskiego, średniego i wysokiego stopnia.
Dezynfekcja
niskiego stopnia (oznaczenie preparatu BFV-osłonkowe) to
proces redukcji wegetatywnych form bakterii (oprócz prątków),
wirusów osłonowych (HBV, HCV, HIV) i grzybów. Tą metodą można
dezynfekować wyłącznie tylko te przedmioty i narzędzia, które
wchodzą w kontakt z nieuszkodzoną skórą. Ponadto stosuje się ją
do dezynfekcji powierzchni w pomieszczeniach, urządzeń i sprzętów.
Dezynfekcja
średniego stopnia (oznaczenie preparatu BFV prątki) to
proces redukcji wegetatywnych form wszystkich gatunków bakterii, w
tym prątków, wszystkich wirusów, (w tym osłonowych i
bezosłonkowych) oraz grzybów.
Dezynfekcja
wysokiego stopnia (oznaczenie preparatu BFV prątki S) to
najczęściej stosowana metoda dezynfekcji narzędzi chirurgicznych i
sprzętu medycznego; Zwalcza ona na powierzchniach zanieczyszczonych
narzędzi, przyborów i sprzętu medycznego formy wegetatywne
bakterii łącznie z prątkami gruźlicy, grzyby chorobotwórcze oraz
wirusy bezotoczkowe i z otoczką, z wyjątkiem dużej ilości form
przetrwalnikowych.
Zasady stosowania
preparatów dezynfekcyjnych
- Narzędzie po użyciu należy traktować jako skażone, dlatego pierwszą czynnością jakiej jest poddawane to dezynfekcja. Preparat musi być jednak zgodny z ustawą o wyrobach medycznych i z ustawą o produktach biobójczych, a więc posiadać świadectwo dopuszczenia do obrotu i znak CE.
- Przygotowanie roztworu, w którym dezynfekowane będą narzędzia musi odpowiadać wytycznym podanym przez producenta preparatu. Instrukcja musi być napisana w języku polskim i dostępna na stanowisku pracy (wersja elektroniczna lub papierowa) dla wszystkich pracowników, albowiem spoczywa na nich obowiązek zapoznania się z instrukcją producenta i kartą charakterystyki preparatu.
- Przystępując do pracy należy przestrzegać procedury BHP i bezwzględnie korzystać z odzieży ochronnej (rękawice, fartuch, okulary). Z uwagi na drażniące działanie środków dezynfekcyjnych należy chronić drogi oddechowe przy pracy z preparatami zawierającymi aldehydy lub substancje utleniające. W przypadku kontaktu ze skórą, oczami, po narażeniu dróg oddechowych, w przypadku połknięcia należy postępować zgodnie z poleceniami zawartymi w karcie charakterystyki preparatu.
- W zależności od produktu, środek dezynfekcyjny stosuje się jako gotowy do użycia lub z koncentratu przygotowuje się roztwór wodny. Roztwory użytkowe preparatu przygotowuje się bezpośrednio przed wykonaniem dezynfekcji, w zimnej wodzie, gdyż niska temperatura chroni przed wytworzeniem niebezpiecznych oparów. Pomieszczenie musi posiadać sprawną wentylację, a pojemnik z roztworem musi być zamykany pokrywką. Preparat należy przechowywać w oryginalnym opakowaniu, w miejscu niedostępnym dla osób niepowołanych. Przestrzegać terminu ważności preparatu.
- Pojemnik z roztworem należy zaopatrzyć w metryczkę zawierającą nazwę i stężenie preparatu, datę przygotowania preparatu, nazwisko osoby przygotowującej preparat, godzinę rozpoczęcia i zakończenia dezynfekcji oraz nazwisko osoby wykonującej dezynfekcję.
Zdezynfekowane
narzędzia, sprzęt medyczny, różnego rodzaju materiały medyczne,
bielizna po wysuszeniu mogą być pakietyzowane i umieszczone w
sterylizatorze. Jeżeli ze względów technicznych wskazanych przez
producenta sprzęt nie może być poddawany sterylizacji, dopuszcza
się dezynfekcję wysokiego poziomu.
Wyroby medyczne
jednorazowego użytku, nie mogą być reprocesowane, tzn. ponownie
poddanie dezynfekcji i/lub sterylizacji, celem ponownego użycia.
Symbol wyrobu
medycznego jednorazowego użytku
Sterylizacja
to proces, którego celem jest redukcja wszystkich form
drobnoustrojów (także spor) w określonym środowisku, materiałach,
na sprzętach lub przedmiotach oraz lekach by uzyskać zniszczenie
więcej niż 99,9 % mikroorganizmów. Sprzęt jest uważany za
sterylny jeżeli prawdopodobieństwo wystąpienia mikroorganizmu jest
mniejsze niż jeden do miliona.
Zgodnie z
obowiązującymi przepisami i normami, sterylizacja nie ogranicza się
do samego zniszczenia drobnoustrojów, ale uwzględnia poprzedzające
i następowe postępowanie, tj.: sposób przygotowania materiałów
(odpowiednia dezynfekcja i opakowanie), prawidłowo prowadzony proces
sterylizacji (właściwe ułożenie w komorze sterylizatora, kontrola
procesu sterylizacji) oraz przechowywanie (warunki, które wykluczają
możliwość wtórnego zanieczyszczenia).
Tylko czyste wyroby
medyczne mogą być sterylizowane; jeżeli na ich powierzchni
znajdują się pozostałości soli lub białka, to może wytworzyć
się osłonka i hamować w tym miejscu proces zabicia drobnoustrojów.
Produkty, które mają być sterylizowane muszą być suche. Wilgoć
na wyrobach medycznych wywoła parowanie i schłodzenie co obniży
skuteczność sterylizacji.
